Το ύψος του μυαλού και το μέγεθος της καρδιάς του Ντικέμπε Μουτόμπο έκανε τα 218 εκατοστά του κορμιού του να μοιάζουν ένα ασήμαντο λοφάκι.
Τον Ιούνιο του 2011, προς το τέλος του μήνα, πήρα την πιο παράξενη συνέντευξη της επαγγελματικής μου ζωής. Αλλά και την πιο συναρπαστική! Ετοίμασα ερωτήσεις για να «αντιμετωπίσω» έναν γίγαντα των παρκέ, που μόλις είχε κλείσει 18 χρόνια αγωνιζόμενος στο υψηλότερο επίπεδο, κι έπεσα πάνω σ’ έναν γίγαντα της σκέψης. Το ύψος του μυαλού και το μέγεθος της καρδιάς του Ντικέμπε Μουτόμπο έκανε τα 218 εκατοστά του κορμιού του να μοιάζουν ένα ασήμαντο λοφάκι.
Ξαφνικά, οι ερωτήσεις έμοιαζαν τόσο πεζές, τόσο εκτός κλίματος, που τις παράτησα. Δουλειά προετοιμασίας ωρών παραμερίστηκε σ’ ένα δευτερόλεπτο, όπως βγάζει μια νοικοκυρά την τρίχα απ’ το ζυμάρι. Η σελίδα γύρισε, πλέον μπροστά μας ήταν μια ολότελα λευκή, και τον άφησα να με οδηγήσει σε μια κουβέντα που είχε μπάσκετ ελάχιστο. Σα να ήταν μια λεπτομέρεια ασήμαντη η καριέρα μιας ολόκληρης ζωής στο ΝΒΑ.
Ο Ντικέμπε Μουτόμπο ξεκουράστηκε το απόγευμα της Δευτέρας 30 Σεπτεμβρίου έχοντας παλέψει για δύο χρόνια και βάλε με τον καρκίνο στον εγκέφαλο. Στα 58 χρόνια που έζησε, τα όσα πέτυχε στα γήπεδα είναι ένα μικρό, πολύ μικρό κομμάτι μιας τεράστιας προσωπικότητας. Αυτή η στάση ζωής, η αληθινή και ανιδιοτελής προσφορά στον συνάνθρωπο, τον είχε φέρει και στη χώρα μας, ως παγκόσμιος πρεσβευτής των Special Olympics. Τότε οι Aγώνες φιλοξενούνταν στην Αθήνα και ο Μουτόμπο, έχοντας πια ολοκληρώσει την μακρά του καριέρα στο ΝΒΑ, είχε όλο το χρόνο να αφοσιωθεί εκεί που τον ωθούσε η μεγάλη του καρδιά: Στην προσφορά.
Στη γλώσσα των Λούμπα, μιας από τις μεγαλύτερες πληθυσμιακά φυλές στην πανσπερμία που αποτελεί την σημερινή Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, το επώνυμο «Μουτόμπο» είναι αρκετά διαδεδομένο. Σημαίνει «πέτρα», με το νόημα του πολύτιμου λίθου κι όχι του βράχου. Το «Ντικέμπε», που επέλεξαν οι γονείς του για το έβδομο από τα συνολικά δέκα παιδιά τους, έχει ακριβή μετάφραση «στέκεται ψηλά», αλλά η πραγματική του έννοια είναι η υπερηφάνεια, η αξιοπρέπεια.
Για τους Λούμπα, όπως και για τις περισσότερες φυλές της απέραντης χώρας στην κεντρική Αφρική, η περίοδος εκείνη ήταν από τις πιο ταραγμένες. Ο στρατηγός Μομπούτου, ένας άνθρωπος το λιγότερο παρανοϊκός, είχε αναλάβει την εξουσία με πραξικόπημα έναν χρόνο πριν. Οι Λούμπα, που κατοικούν στο νότο της χώρας, είχαν πρωτοστατήσει στην απόσχιση εκείνου του κομματιού (πλούσιου σε διαμάντια, χρυσάφι κι άλλα πολύτιμα ορυκτά) λίγα χρόνια πριν, με τη στήριξη των Βέλγων, αλλά απέτυχαν. Η Κατάνγκα, έτσι είχαν ονομάσει τη χώρα τους, ενσωματώθηκε πάλι στη ΛΔ Κονγκό (που λίγα χρόνια αργότερα ο Μομπούτου θα τη μετονόμαζε σε Ζαϊρ). Αυτό έφτανε για να κάνει όλους τους Λούμπα πιθανούς συνωμότες.
Ο πατέρας του Ντικέμπε Μουτόμπο είχε φτάσει στη θέση του διευθυντή σ’ ένα από τα σχολεία της πρωτεύουσας Λεοπολντβίλ, που αργότερα μετονομάστηκε σε Κινσάσα. Έζησε μια ζωή μέσα στην καχυποψία και τις προσβολές, για την φυλετική του καταγωγή. Δεν κάμφθηκε, ούτε γέμισε με μίσος τα παιδιά του, απεναντίας. Τα εξόρκισε να μορφωθούν. Και ακριβώς αυτή η μόρφωση έφερε τον Μουτόμπο στις ΗΠΑ.
Το μπάσκετ ήταν το όχημά του για να γίνει γιατρός, όπως ονειρευόταν. Λίγοι το γνωρίζουν, ελάχιστοι μπορούν να το φανταστούν, αλλά οι σπουδές που έκανε ο Μουτόμπο στο διάσημο (και για την ομάδα μπάσκετ του) πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν στην πρωτεύουσα Ουάσιγκτον από το 1988 ως το 1992 ΔΕΝ προήλθαν από αθλητική υποτροφία! Ο πατέρας του φρόντισε να στείλει το γιο του στις ΗΠΑ μέσω μιας ακαδημαϊκής υποτροφίας USAid, η οποία υποστηρίχθηκε από τους άριστους βαθμούς που είχε ο γιος του στο σχολείο. Κι όταν λέμε άριστους, εννοούμε άριστους. Ο Ντικέμπε είχε αποφοιτήσει από το γυμνάσιο Μπομπότο με τον ανώτατο βαθμό σε όλα τα μαθήματα.
Φυσικά όλων το μυαλό θα πάει στη… λαμογιά. Ότι αν έχεις διευθυντή του σχολείου τον πατέρα σου, οι καθηγητές σε κοιτάζουν αλλιώς. Ο Ντικέμπε είχε εγκαταλείψει το όνειρό του να γίνει ποδοσφαιριστής λόγω του μεγάλου του ύψους, με το μπάσκετ είχε ασχοληθεί μόνο ερασιτεχνικά, οπότε μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο γούρλωσε τα μάτια του ο Τζον Τόμπσον, ο εμβληματικός κόουτς του Τζορτζτάουν, όταν είδε έναν πανύψηλο άγνωστο μαύρο νεαρό ανάμεσα στους φοιτητές.
Η επιμονή του Τόμπσον στην ακαδημαϊκή καριέρα των αθλητών του ταίριαξε απόλυτα με τον χαρακτήρα του Μουτόμπο, ο οποίος είχε αλλάξει μεν ενδιαφέροντα (παρακολουθούσε πια γλωσσολογία και διεθνή διπλωματία), αλλά διάβαζε μέχρι και στα διαλείμματα των προπονήσεων! Η πτυχιακή του εργασία για τις γλώσσες της πατρίδας του μνημονεύεται ακόμα και σήμερα στο πανεπιστήμιο. Την πρακτική του δε την έκανε ένα καλοκαίρι ως υπάλληλος του Κογκρέσου και ένα άλλο ως μεταφραστής στα κεντρικά γραφεία της Παγκόσμιας Τράπεζας!
Με την τελειοποίηση των αγγλικών του (μιλούσε ελάχιστα πριν φτάσει στις ΗΠΑ, αλλά έμαθε να συνεννοείται ικανοποιητικά μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα!) τον είχε κατατάξει πια σ’ έναν από τους πιο πολύγλωσσους φοιτητές: Ήταν σε θέση να μιλήσει, να διαβάσει και να γράψει σε δέκα διαφορετικές γλώσσες, ανάμεσά τους και τις τέσσερις «ιθαγενείς επίσημες» της πατρίδας του.
Μετά από μια απίστευτη «συγκατοίκηση» στην ίδια κολεγιακή ομάδα με τον Αλόνζο Μούρνινγκ, έναν ακόμα εμβληματικό σέντερ της εποχής που έκανε μεγάλη καριέρα, ο Μουτόμπο έγινε ντραφτ το καλοκαίρι του 1992 από τους Ντένβερ Νάγκετς. Η επιλογή του στο νο4 του έδωσε αυτομάτως ένα τεράστιο συμβόλαιο, το οποίο ο Ντικέμπε θέλησε να εκμεταλλευθεί με την πρώτη: Ανακοίνωσε ότι θέλει να φτιάξει ένα αθλητικό ίδρυμα στην πατρίδα του, ένα είδος διαρκούς καμπ, στο οποίο οι νεαροί Κονγκολέζοι θα μαθαίνουν μπάσκετ.
Τότε ήλθε αντιμέτωπος πρώτη φορά με την καχυποψία. Η κυβέρνηση του Μομπούτου αρνήθηκε τη δωρεά του. Ο κύριος λόγος ήταν η καχυποψία: Στο παγκόσμιο κοινό ο Μουτόμπο ήταν πια μια προσωπικότητα και κανείς δεν μπορούσε να γνωρίζει ποιες φιλοδοξίες είχε. Έκριναν εξ ιδίων τα αλλότρια.
Τα κατορθώματα του Μουτόμπο στα 18 χρόνια που έπαιξε στο ΝΒΑ είναι πλήρως καταγεγραμμένα: Οι ατομικές διακρίσεις, οι σπουδαίες ομάδες που ήταν μέλος, μέχρι και η χαρακτηριστική του κίνηση με το δάχτυλο όταν έκανε ένα πετυχημένο μπλοκ. Όποιος δεν τον γνώριζε προφανώς νόμιζε ότι επρόκειτο για έναν φαντασμένο νεαρό που έκανε φιγούρα. Δεν το είδε ποτέ έτσι. Ξεκίνησε σαν αστείο, και στα δικά του μάτια έμεινε πάντα εκεί. Γι’ αυτό και δεν έκανε τη χειρονομία ποτέ στη μούρη του παίκτη που τάπωνε, αλλά στην εξέδρα.
Όποτε ο Μουτόμπο αποφάσιζε να επιστρέψει στην Κινσάσα, έβρισκε δίπλα του ένα σωρό αστυνομικούς. Οι οποίοι υποτίθεται φρόντιζαν για την ασφάλειά του, αλλά στην ουσία τον… κατασκόπευαν, μήπως και όλη αυτή του η δημοφιλία του είχε γεννήσει πολιτικές φιλοδοξίες. Σ’ ένα από εκείνα τα ταξίδια του γνώρισε την μετέπειτα σύζυγό του Ρόουζ, με την οποία καλοσώρισαν τρία παιδιά. Η καρδιά του ήταν τόσο μεγάλη που υιοθέτησε και τέσσερα ανήψια της Ρόουζ, παιδιά των αδελφών της που έφυγαν πρόωρα από τη ζωή λόγω AIDS. Η μόνη δωρεά που του επέτρεψαν ήταν το 1996, όταν πλήρωσε όλα τα έξοδα της ομάδας μπάσκετ γυναικών του Ζαϊρ, ώστε να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα.
Την έγκριση για να ξεκινήσει το Dikembe Mutombo Foundation την πήρε το 1997, όταν έπεσε το καθεστώς Μομπούτου και ανέλαβε πρόεδρος ο Λοράν Καμπιλά. Γρήγορα, όμως, διαπίστωσε ότι το να δίνει λεφτά για τα σπορ ενώ ο κόσμος έπασχε από σημαντικότερα προβλήματα ήταν δώρο-άδωρο. Εκείνη τη χρονιά έχασε και τη μητέρα του από καρδιακή προσβολή, και στη μνήμη της ανακοίνωσε ότι σχεδίαζε να χτίσει ένα ολόκληρο νοσοκομείο με 300 κρεβάτια στην Κινσάσα, με συνολικό κόστος 29 εκατομμύρια δολάρια!
Η προσφορά αυτή ξεσήκωσε νέο κύμα καχυποψίας. Νέα εμπόδια μπήκαν στο δρόμο του, από την τεράστια γραφειοκρατία μέχρι την αποζημίωση των προσφύγων που (κατ’ εντολή της κυβέρνησης, όπως αποδείχτηκε αργότερα) είχαν καταπατήσει το χώρο που θα χτιζόταν το νοσοκομείο και είχαν αρχίσει, μάλιστα, να καλλιεργούν τη γη! Ο Μουτόμπο πλήρωσε άλλα 3,5 εκ. δολάρια για να δει το όνειρό του να γίνεται πραγματικότητα το 2004. Το νοσοκομείο υπάρχει και σήμερα, κι έχει το όνομα της Μπιάμπα Μαρί Μουτόμπο, της μητέρας του.
Οι αγαθοεργίες συνεχίστηκαν και σε διαφορετικούς τομείς. Και, το κυριότερο, σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Από προγράμματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στο βορρά σ’ ένα σχολείο επαγγελματικού προσανατολισμού και επιχειρηματικότητας στο Μπούτζι-Μάγι και σε μια εταιρεία καφέ στα δυτικά της χώρας, η οποία έπαιρνε προϊόν μόνο από γυναίκες καλλιεργητές. Δεν επρόκειτο απλά για έναν πλούσιο τύπο που υπέγραφε τσεκ. Αλλά για έναν άνθρωπο που εντόπιζε τα προβλήματα και έδινε λύσεις, όχι για να τον ευγνωμονούν και να τον προσκυνούν, αλλά για να σταθούν οι άνθρωποι στα πόδια τους.
Ακόμα και η κυβέρνηση της ΛΔ Κονγκό έχει παραδεχτεί ότι οι πρωτοβουλίες του Μουτόμπο τα 30 και βάλε χρόνια της προσφοράς του άλλαξαν τη χώρα. Το νοσοκομείο είναι το πλέον σύγχρονο σε ολόκληρη την Κινσάσα των 17 εκατομμυρίων. Τα επιχειρηματικά προγράμματα που χρηματοδότησε άλλαξαν τη ζωή χιλιάδων οικογενειών, τους έδωσαν επαγγελματική διέξοδο. Κάποιοι έγραψαν ότι από τις επιχειρήσεις που έστησε ο Μουτόμπο προέρχεται το 3% του ΑΕΠ της χώρας! Αν ισχύει, πρόκειται για συγκλονιστικό νούμερο.
Αυτή η νοοτροπία, πέρα από φυλές και γλώσσες, ήταν και η αιτία της μόνιμης καχυποψίας. Τι δουλειά είχε ο Μουτόμπο να ευνοεί τους Κόνγκο, του Λούντα, τους Μόνγκο, μέχρι και τους Αζάντε από τους οποίους προερχόταν ο μισητός Μομπούτου, μέχρι και τους πυγμαίους Μπούτι; Πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι οι ίδιοι του οι συμπατριώτες να καταλάβουν ότι η κινητήρια δύναμη του Ντικέμπε Μουτόμπο ήταν η μεγάλη του καρδιά, όχι ένα υστερόβουλο μυαλό.
Ένα από τα λίγα πράγματα που θέλω να μεταφέρω αυτούσια από εκείνη τη συνέντευξη είναι αυτό ακριβώς το μήνυμα: «Στο ΝΒΑ έμαθα να συνεργάζομαι με διαφορετικούς ανθρώπους, άλλου χρώματος, άλλης θρησκείας, άλλης γλώσσας. Μας ένωσε η αγάπη για το μπάσκετ. Προσφέραμε θέαμα υψηλού επιπέδου. Έτσι το βλέπω και για την πατρίδα μου. Ζούμε στην ωραιότερη και στην πιο πλούσια χώρα του κόσμου. Αν αποφασίσουμε να ωφεληθούμε από το ότι είμαστε διαφορετικοί, και όχι να χωριζόμαστε από τη διαφορετικότητά μας, όλα θα πάνε καλά».
Δυστυχώς για την πατρίδα του, κανείς δεν τον άκουσε. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό συνεχίζει να σπαράσσεται από εμφύλιες διαμάχες. Σε τέτοιο βαθμό που πλέον η διεθνής διπλωματία την έχει αφήσει στην τύχη της, χωρίς ουσιαστικές προσπάθειες να βρεθεί τρόπος όλοι αυτοί να ζήσουν μαζί, παρά μόνο να σταματήσουν οι επιμέρους ακρότητες. Δεν υπάρχουν πολλοί Μουτόμπο να εμπνεύσουν, με τις πράξεις και τα λόγια τους.
Pema na kimya, Ντικέμπε Μουτόμπο. Αναπαύσου σε αιώνια ειρήνη. Στάθηκες ψηλά, είχες ψυχή όμορφη σαν διαμάντι και η θέλησή σου ήταν σκληρή σαν πέτρα. Δικαιολόγησες το όνομά σου.
